Po zakończeniu II wojny światowej Anders pozostał na emigracji, czynnie uczestnicząc w działaniach politycznych polskiego wychodźstwa. Prezydent RP Władysław Raczkiewicz mianował go Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych i Naczelnym Wodzem według różnych źródeł 26 września 1946 [57] [58] lub 8 listopada 1946 [59] [60] . Bitwa o Rżew – seria operacji Armii Czerwonej na Froncie wschodnim, przeprowadzonych od 8 stycznia 1942 do 31 marca 1943. Operacje miały miejsce głównie w okolicach Rżewu, Sychówki i Wiaźmy. Rżewsko-wiaźmieńska strategiczna operacja ofensywna: Operacja rżewsko-wiaźmieńska Operacja toropiecko-chołmska Wiaźmieńska operacja powietrzna Operacja rżewska Operacja Seydlitz Pierwsza miejsce bitwy. 54°34′00,1200″N 33°10′00,1200″E. / 54,566700 33,166700. Operacja jelnińska – ofensywna operacja wojskowa Armii Czerwonej przeprowadzona pomiędzy 30 sierpnia a 8 września 1941 roku w ramach bitwy pod Smoleńskiem na froncie wschodnim II wojny światowej przez wojska Frontu Rezerwowego pod dowództwem generała armii To właśnie w rejonie Wysp Komandorskich miała mieć miejsce bitwa, która prawdopodobnie przesądziła o losie Aleutów. Batalia rozegrała się w odległości 160 kilometrów w kierunku południowo-wschodnim od strategicznie położonego archipelagu. Między 6.00 a 8.00 26 marca amerykańskie radary wykryły grupę nieprzyjaciela między Dieppe 1942: Wstęp do inwazji. Ken Ford Wydawnictwo: Amercom Seria: Wielkie Bitwy II Wojny Światowej historia. 96 str. 1 godz. 36 min. Szczegóły. Kup książkę. Rajd na Dieppe w sierpniu 1942 r. jest jedną z najbardziej kontrowersyjnych akcji okresu II wojny światowej. Operacja "Jubilee" zakładała czołowy atak na umocniony port Fiodor Jesipienko. płk. Iwan Bojko. Walki o Koło – walki o miasto Koło, stoczone w styczniu 1945 roku przez oddziały radzieckiej 5 Armii Uderzeniowej i 1 Armii Pancernej z siłami niemieckimi. Według niektórych źródeł miały to być drugie (po bitwie o Poznań) najcięższe walki w Kraju Warty w 1945 roku [4]. Bitwa w Lasach Lipskich, Janowskich i Puszczy Solskiej – największa bitwa partyzancka na ziemiach polskich podczas II wojny światowej stoczona w czerwcu 1944 na południu Lubelszczyzny [4] [5] [6] . Jej przyczyną była wielka operacja antypartyzancka „Sturmwind” dzieląca się na Sturmwind I (9-15 czerwca 1944 - Lasy Lipskie i Lasy Encyklopedia II Wojny Światowej - 39 - D-Day - inwazja na Europę. 23 Pages • 14,925 Words • PDF • 13.5 MB. 57 - Wielkie Bitwy - Bitwa o Anzio 1944. II wojna światowa. Polskie siły zbrojne w czasie II wojny światowej; Polskie formacje zbrojne podczas II wojny światowej. Polityka niemiecka na okupowanych ziemiach polskich w latach 1939-1945; Rola wojska polskiego w walkach na Zachodzie Europy w latach 1940-1945. 2,5 mln żołnierzy (w tym 185 tys. Polaków) [a] Operacja berlińska, bitwa o Berlin (w historiografii radzieckiej i rosyjskiej jako Berlińska Strategiczna Operacja Ofensywna) – operacja ofensywna Armii Czerwonej i LWP przeprowadzona między 16 kwietnia a 2 maja 1945 roku na froncie wschodnim II wojny światowej siłami 1 i 2 Frontu sAD16wq. Opublikowano: czwartek, 18 październik 2018 Miejsce konkursu: Publiczna Szkoła Podstawowa w Goszczynie Cele konkursu: Rozwijanie i pogłębianie zainteresowań przeszłością, zachodzącymi w niej wydarzeniami Rozwijanie myślenia historycznego i krytycyzmu Rozwijania sprawności umysłowych oraz osobistych zainteresowań Rozwijanie umiejętności pozwalających na samodzielna pracę z materiałem historycznym Uczestnicy konkursu: Uczniowie klas 7-8 szkoły podstawowej Uczniowie III klasy gimnazjum Forma konkursu: I etap: test składający się z 25 pytań II etap (finałowy): test składający się z 50 pytań Etapy konkursu: Etap 1: etap klasowy (startują wszyscy chętni uczniowie w poszczególnych klasach) Etap 2: etap szkolny (rywalizacja pomiędzy uczniami najlepszymi w swoich klasach, którzy uzyskali największą liczb punktów możliwych do zdobycia) Terminy: Etap 1: etap klasowy (29 X 2018 roku, poniedziałek) Etap 2: etap szkolny (7 XI 2018 roku, środa) Nagrody: Nagrody (książki i dyplomy) otrzymuje zwycięzca i finaliści w II etapie konkursu Organizator zastrzega sobie możliwość zmiany terminów konkursu: I i II etapu Przykładowe pytania konkursowe: Jak się nazywa pakt niemiecko-radziecki? Kiedy Anglia z Francją przystąpiły do wojny? Czym był Blitzkrieg? Czym był holokaust? Czym był plan Barbarossa? Podaj datę bitwy pod Bzurą? Bitwa o Anglię, data. Co to jest: Luftwaffe, Kriegsmarine, Wehrmacht? 10 maja 1940. Co to za data? Data bitwy o Stalingrad? Gdzie debatowano o utworzeniu drugiego frontu w Europie? Ułóż chronologicznie spotkania Wielkiej Trójki: Poczdam, Jałta, Teheran Czym była operacja „Overlord”? Kiedy USA przystąpiły do II Wojny Światowej? Akt kapitulacji Japonii Data spotkania Wielkiej Trójki w Teheranie Plan Barbarossa wszedł w życie: Fallweis to? Data spotkania Wielkiej Trójki w Jałcie Data spotkania Wielkiej Trójki w Poczdamie Podaj datę najazdu Niemiec na Polskę Kiedy wojska radzieckie wkroczyły do Polski? Gdzie po klęsce wrześniowej została stworzona Armia Polska? W którym roku była bitwa pod Narwikiem? Kiedy Niemcy uderzyły na Związek Radziecki? ( Kiedy wybuchło Powstanie Warszawskie? Kiedy Niemcy podpisały kapitulację? Umownym terminem rozpoczęcia II wojny światowej jest 1 września 1939 r. godzina Był to/było to: 3 IX 1939 r. W. Brytania i Francja wypowiedziały wojnę Niemcom, ale nie podjęły działań zbrojnych, ograniczając się do zrzuceniu ulotek propagandowych na terytorium Niemiec i zajęciu pozycji na ufortyfikowanej linii Maginota. Wydarzenie to określa się mianem: We wrześniu 1939 r. rozegrała się bitwa nad Bzurą, uznawana za największe starcie z Niemcami w czasie kampanii wrześniowej. Połączonymi siłami dwóch polskich armii „Poznań” i „Pomorze” dowodził/dowodzili: Był politykiem i publicystą, żołnierzem i komisarzem cywilnym przy Dowództwie Obrony Warszawy. Która informacja dotycząca Stefana Starzyńskiego jest FAŁSZYWA: W dniach 2-5 października 1939 r. Samodzielna Grupa Operacyjna „Polesie” pod dowództwem gen. Franciszka Kleeberga stoczyła ostatnią bitwę kampanii wrześniowej: Która informacja dotycząca przyczyn tzw. „wojny zimowej” jest FAŁSZYWA: W bitwie o Narwik w 1940 r. brała udział polska jednostka pod dowództwem generała Zygmunta Szyszko-Bohusza. Był/Była to: 22 czerwca 1940 r. w Compiegne pod Paryżem podpisano układ niemiecko-francuski kończący działania wojenne. Która informacja dotycząca Francji jest FAŁSZYWA: Która informacja dotycząca „bitwy o Anglię” jest FAŁSZYWA: Był francuskim politykiem, generałem i autorem książek poświęconych strategii i historii wojskowości. Która informacja dotycząca generała Charlesa de Gaulle’a jest FAŁSZYWA: Jest uznawany za najwybitniejszego Brytyjczyka wszech czasów. Która informacja dotycząca Winstona Churchilla jest FAŁSZYWA: Agresja wojsk niemieckich na Związek Radziecki pod kryptonimem „Plan Barbarossa” nastąpiła: Z II wojną światową na wschodnim froncie Europy wiąże się pojęcie „Wielka wojna ojczyźniana“. Która informacja jest FAŁSZYWA: Licząca ok. 300 km „droga życia” przez jezioro Ładoga była ważnym szlakiem dla mieszkańców i obrońców: Po tej bitwie Niemcy ogłosili trzydniową żałobę narodową, a wkrótce okazało się, że był to początek końca jej sukcesów na froncie wschodnim. Która informacja dotycząca bitwy o Stalingrad jest FAŁSZYWA: Działania wojenne rozegrały się koło miasta Kursk, a ponieważ front swoim kształtem przypominał łuk, bitwę nazwano Łukiem Kurskim. Która informacja dotycząca tej części wojny jest FAŁSZYWA: ZSRR rozpoczęło wojnę z Finlandią w 1939 r. pod pretekstem: Agresja sowiecka na ziemie polskie miała miejsce w 1939 roku. Kiedy? Wojska alianckie wycofujące się z Francji w maju 1940 r. do Anglii ewakuowały się: „Operacja berlińska” polegała na: Karta Atlantycka to: Którą z bitew wojny obronnej Polski we wrześniu 1939 r. nazwano „polskimi Termopilami”? Plan niemieckiego ataku na Wielką Brytanię nosił nazwę: Operacja „Overlord” miała miejsce: Stefan Starzyński stał we wrześniu 1939 r. na czele obrony: Wojna na świecie zakończyła się: Nieudany zamach na Hitlera miał miejsce 20 VII 1944 r. Dokonał go płk Claus von Stauffenberg w kwaterze głównej w: Miastem, które wytrzymało najdłuższe (900-dniowe) oblężenie podczas II wojny był: Pierwsza w dziejach bomba atomowa została zrzucona na japońskie miasto – Hiroszimę: „Szczury Tobruku” to: Niespodziewany atak Japończyków na Pearl Harbor nastąpił: Kampania polska, zwana także kampanią wrześniową, miała miejsce: Niemiecki plan agresji na Polskę w 1939 r. otrzymał nazwę: Armia Czerwona wkroczyła na terytorium państwa polskiego: Najdłużej bronioną polską placówką na Wybrzeżu pod dowództwem kontradmirała Józefa Unruga był: Dowódcą wojsk fińskich w wojnie ze Związkiem Radzieckim w latach 1939-1940 był: Wielka Brytania i Francja wypowiedziały wojnę Niemcom, ale nie podjęły działań zbrojnych, ograniczając się do zrzuceniu ulotek propagandowych na terytorium Niemiec i zajęciu pozycji na ufortyfikowanej granicy francusko-niemieckiej. Wydarzenie to określa się mianem „dziwnej wojny”, która rozpoczęła się: 9 kwietnia 1940 r. w ciągu jednego dnia wojska niemieckie zajęły jedno z państw europejskich. Była to: Niemiecki plan agresji na państwa Europy Zachodniej w 1940 r. otrzymał nazwę: Niemiecki plan agresji na Związek Radziecki otrzymał nazwę: We wrześniu 1941 r. wojska niemieckie otoczyły Leningrad. Oblężenia miasta trwało ok.: Początek największej bitwy pancernej w czasie II wojny światowej na Łuku Kurskim to: Uznawany za bohatera Związku Radzieckiego, był dowódcą i zastępcą wodza naczelnego w II wojnie światowej. Która informacja dotycząca Gieorgija Żukowa jest FAŁSZYWA: W marcu 1941 r. prezydent Stanów Zjednoczonych uzyskał prawo do udzielenia pomocy w sprzęcie i zaopatrzeniu dla armii państw walczących z państwami osi. Była to ustawa: Generalny Plan Wschodni był niemieckim planem osiedleńczym i germanizacyjnym ziem Polski, Ukrainy, Białorusi i Rosji. Która informacja nie jest związana z tym planem: Według propagandy hitlerowskiej Słowianie, Żydzi i Romowie oraz ci, którzy nie odpowiadali ideałowi Niemca to: W czasie II wojny światowej około 11 milionów ludzi poniosło śmierć w niemieckich obozach. Która informacja jest FAŁSZYWA: Konferencja nazistów w Wannsee koło Berlina, gdzie podjęto decyzję o „ostatecznym rozwiązaniu kwestii żydowskiej” odbyła się: „Ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej” powierzono jednostkom SS oraz: Ludobójstwo ludności żydowskiej w czasie II wojny światowej określa się mianem Holokaust. Która informacja jest FAŁSZYWA: Ocaliła z getta warszawskiego około 2,5 tysiąca żydowskich dzieci, których dane ukrywała w słoikach zakopanych w ogrodzie. Fakt ten stał się inspiracją do powstania sztuki teatralnej „Życie w słoiku”. Została uhonorowana medalem „Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata”: Która organizacja nie była związana w czasie wojny z działalnością na rzecz pomocy Żydom, organizacji powstania w getcie warszawskim: Powstanie w getcie warszawskim wybuchło: We Francji ruch oporu (Resistance) podporządkowany był: II wojna światowa na froncie afrykańskim trwała w latach: Dowódcą wojsk brytyjskich w bitwie pod El-Alamejn był: W walkach pod Tobrukiem brała udział polska jednostka wojskowa pod dowództwem gen. Stanisława Kopańskiego: Aliancką operacją „Torch” w listopadzie 1942 r., polegającą na desancie wojsk w Maroku i Algierii dowodził: Nazywano go „lisem pustyni”, stał na czele niemieckich oddziałów Afrika Korps: Przez cały okres wojny trwała bitwa o Atlantyk. Która informacja nie dotyczy tych wydarzeń: Japońska operacja „Tora! Tora! Tora!” na amerykańską bazę na Pearl Harbor to: Autorem japońskich planów wojennych był: Była to przełomowa bitwa na Pacyfiku w dniach 4-7 czerwca 1942 r. Japonia straciła cztery najważniejsze lotniskowce i od tej bitwy wojska USA przejęły inicjatywę na Dalekim Wschodzie. Była to bitwa: Był prezydentem Stanów Zjednoczonych w czasie II wojny światowej. Która informacja dotycząca Franklina Delano Roosevelta jest FAŁSZYWA: 14 sierpnia 1941 r. na pokładzie pancernika Prince of Wales na Oceanie Atlantyckim podpisano Kartę Atlantycką: Która informacja nie dotyczy tego dokumentu: Atak Niemców na ZSRR i Japonii na amerykańską bazę na Pearl Harbor zbliżyły wielkie mocarstwa, które utworzyły blok sojuszniczy zwany wielką koalicją. Który z przywódców nie należał do tego sojuszu: Pierwsze spotkanie przywódców Wielkiej Trójki odbyło się: W lutym 1945 r. na konferencji wielkiej trójki w Jałcie na Krymie dokonano podziału świata, który nazwano „porządkiem/dyktatem jałtańskim”. Która informacja dotycząca tej konferencji jest FAŁSZYWA: „ […] mimo że z miasta zostały tylko gruzy, Niemcy utrzymali ten punkt oporu i nadal zamykali drogę do Rzymu. […] Zbocza wzgórz, zwłaszcza od strony mniejszego natężenia ognia, tonęły w powodzi czerwonych maków”. Tak o tej bitwie pisał jeden z polskich dowódców: Na konferencji w Teheranie przywódcy wielkiej koalicji zdecydowali o utworzeniu drugiego frontu w Europie Zachodniej. Która informacja nie dotyczy tego frontu: 25 kwietnia 1945 r. wojska radzieckie i wojska amerykańskie spotkały się: Feldmarszałek Wilhelm Keitel podpisał akt bezwarunkowej kapitulacji III Rzeszy w kwaterze Gieorgija Żukowa w Berlinie: Po raz pierwszy masowo Japończycy użyli pilotów-samobójców, zwanych kamikaze w: Japonia podpisała akt kapitulacji na pokładzie amerykańskiego pancernika Missouri w Zatoce Tokijskiej: W czasie trwania kampanii wrześniowej władze III Rzeszy i Związku Radzieckiego dokonały podziału ziem II Rzeczypospolitej. Układ o granicach i przyjaźni został zawarty: Układ o granicach i przyjaźni pomiędzy III Rzeszą i ZSRR zawarty w 1939 r. przewidywał granicę niemiecko-radziecką na linii rzek: W 1939 r. bezpośrednio do III Rzeszy nie zostały wcielone ziemie: Z ziem Polski centralnej Hitler utworzył Generalne Gubernatorstwo. Która informacja jest FAŁSZYWA: Od wiosny 1941 r. na ziemiach polskich, które zostały bezpośrednio wcielone do III Rzeszy obowiązywała Volkslista. Która informacja jest FAŁSZYWA: 6 listopada 1939 r. Niemcy zorganizowali operację zwaną „Sonderaktion Krakau”: Okupacja niemiecka ziem polskich miała na celu wyniszczenie Polaków w myśl haseł „walki o przestrzeń życiową dla rasy panów”. Która informacja nie jest związana z tą okupacją: Okupacja radziecka ziem polskich miała na celu wyniszczenie Polaków w myśl haseł walki klasowej i dyktatury proletariatu. Która informacja nie jest związana z tą okupacją: Pierwsza masowa deportacja Polaków z Kresów Wschodnich w głąb ZSRR miała to: Mianem zbrodni katyńskiej określa się zagładę polskich jeńców, w większości oficerów Wojska Polskiego wziętych do niewoli po 17 września 1939 r. Radzieckie NKWD dokonało tej zbrodni: Prezydentem II Rzeczpospolitej na wychodźstwie był: Najważniejszym politykiem władz emigracyjnych był premier rządu. Która informacja dotycząca Władysława Sikorskiego jest FAŁSZYWA: 30 lipca 1941 r. został podpisany układ między rządem polskim a radzieckim. Która informacja nie dotyczy układu Sikorski-Majski: We wrześniu 1939 r. gen. Michał Karaszewicz-Tokarzewski powołał organizację wojskowo-polityczną: Pierwszy oddział partyzancki (tzw. partyzantki powrześniowej) został utworzony przez: W 1939 r. premier gen. Władysław Sikorski powołał Związek Walki Zbrojnej. Która informacja dotycząca tej organizacji wojskowej Polskiego Państwa Podziemnego jest FAŁSZYWA: Ujawnienie przez Niemców informacji o odnalezieniu w Katyniu grobów polskich oficerów miało miejsce: 25 kwietnia 1943 r. Stalin zerwał stosunki dyplomatyczne z rządem polskim na wychodźstwie. Bezpośrednim pretekstem było: Po zerwaniu stosunków dyplomatycznych z rządem polskim, Stalin realizował plan podporządkowania ziem polskich poprzez utworzenie polskich władz komunistycznych podległych ZSRR. Która informacja jest FAŁSZYWA: W lipcu 1943 r. po śmierci gen. Władysława Sikorskiego premierem rządu na emigracji został: Po przegranej wojnie obronnej Polski w 1939 r. okupanci przystąpili do likwidacji polskości. Która informacja dotycząca okupacji niemieckiej jest FAŁSZYWA: Generalny Plan Wschodni był niemieckim planem osiedleńczym i germanizacyjnym ziem Polski, Ukrainy, Białorusi i Rosji. Która informacja nie jest związana z tym planem: Po wkroczeniu Armii Czerwonej na ziemie polskie w 1939 r. rozpoczęły się represje wobec Polaków. Która informacja dotycząca okupacji radzieckiej jest FAŁSZYWA: W granicach II Rzeczpospolitej mieszkało ok. 3,2 mln Żydów. Szacuje się, że w czasie II wojny światowej zginęło ok. 2,9 mln Żydów posiadających obywatelstwo polskie. Która informacja jest FAŁSZYWA: Która organizacja nie była związana w czasie wojny z działalnością na rzecz pomocy Żydom i prowadzeniem powstania w getcie warszawskim: Powstanie w getcie warszawskim miało miejsce: Na czele powstania w getcie warszawskim stali: Pierwszy transport więźniów do Auschwitz miał miejsce: W 1942 r. Ukraińcy powołali Ukraińską Powstańczą Armię, której zadaniem miało być utworzenie niepodległej Ukrainy, pozbawionej mniejszości narodowych. Która informacja dotycząca UPA jest FAŁSZYWA: Najbardziej znanym planem operacyjnym Armii Krajowej był plan „Burza”. Która informacja jest FAŁSZYWA: Która informacja nie jest przyczyną powstania warszawskiego: Powstanie warszawskie rozpoczęło się: Która informacja dotycząca przebiegu powstania warszawskiego jest FAŁSZYWA: Który z dowódców nie był związany z powstaniem warszawskim: Powstanie warszawskie trwało: Komendant Armii Krajowej gen. Tadeusz Bór-Komorowski podpisał akt kapitulacji powstania warszawskiego: Po dwóch miesiącach bohaterskich walk w Warszawie, dowódcy AK podjęli decyzję o kapitulacji. Która informacja jest FAŁSZYWA: Która informacja nie jest skutkiem powstania warszawskiego: Armia Czerwona przekroczyła Wisłę i weszła do ruin Warszawy: W bitwie o Narwik w 1940 r. brała udział polska jednostka pod dowództwem generała Zygmunta Szyszko-Bohusza. Był/Była to: Polskie dywizjony myśliwskie (302, 303) i bombowe brały udział w bitwie o Anglię w: W walkach pod Tobrukiem brała udział polska jednostka wojskowa pod dowództwem gen. Stanisława Kopańskiego: W lipcu 1941 r. został podpisany polsko-radziecki pakt Sikorski-Majski. Na jego podstawie kilka dni później zawarto umowę o utworzeniu armii polskiej w Związku Radzieckim. Która informacja dotycząca armii gen. Władysława Andersa jest FAŁSZYWA: Był generałem, ranny w czasie kampanii wrześniowej dostał się do niewoli radzieckiej, w której przebywał do 1941 r. Tworzył armię polską na terytorium ZSRR. W 1970 r. pochowany został na cmentarzu wojskowym pod Monte Cassino: W 1941 r. w operacji, która zakończyła się zatopieniem największego niemieckiego pancernika „Bismarck” brała udział polska jednostka: 6 czerwca1944 r. rozpoczęła się operacja „Overlord”, podczas której wojska angielsko-amerykańskie wylądowały na plażach Normandii. W decydującej dla frontu zachodniego bitwie pod Falaise brała udział: We wrześniu 1944 r., w operacji „Market Garden” pod Arnhem w Holandii, brała udział Samodzielna Brygada Spadochronowa pod dowództwem: Oprócz Polskich Sił Zbrojnych walczących u boku aliantów zachodnich, od 1943 r. na terytorium ZSRR powstawało Wojsko Polskie podporządkowane komunistom. Która informacja jest FAŁSZYWA: Na konferencjach Wielkiej Trójki w Teheranie i Jałcie rozpatrywano problem powojennych Niemiec. Ostatecznie na konferencji w Poczdamie w 1945 r. zapadły decyzje o losach tego państwa. Która informacja jest FAŁSZYWA: Wielkie Bitwy II Wojny Światowej 45: Okinawa 1945 Ostatnia bitwa na Pacyfiku [książka]+[DVD]Seria: Wielkie Bitwy II Wojny Światowej OpisWiosną 1945 r. losy wojny na Pacyfiku były już przesądzone, choć kwestą otwartą pozostawał jeszcze termin zakończenia konfliktu i liczba ofiar, jak będzie konieczna do ostatecznego pokonania Japonii. Sprzymierzeni w serii błyskotliwych zwycięstw zdobyli liczne wyspy na Oceanie Spokonym i przygotowywali się do lądowania na japońskich wyspach macierzystych. Najpierw konieczne jednak było opanowanie Okinawy. Właśnie tammiała rozegrać się ostatnia wielka bitwa II wojny światowej na Dalekim Wschodzie. Książka zawiera opis zmagań jednostek armii i piechoty morskiej Stanów Zjednoczonych z 32. Armią gen. por. Mitsuru Ushijimy, prowadzącą zaciekłą i przemyślaną obronę filmu: Zaginione dowody: Okinawa. Dział: DVD, KSIĄŻKANapisy: polskieDźwięk:Dolby Digital angielskiDolby Digital polskiPolska wersja: lektor, napisyObraz: 4:3 / 1,33:1Region DVD: 2Liczba nośników: [1xDVD] + [1xKSIĄŻKA]EAN: 9788326105425SKU: 98945 Wydarzenie, które przeszło do historii jako bitwa nad Niszem, zajmuje wyjątkowe miejsce w historii zarówno drugiej wojny światowej, jak i zimnej wojny. W okresie, w którym niegdysiejsza potęga Trzeciej Rzeszy nieodwracalnie chyliła się ku upadkowi, zrządzenie losu i ludzki błąd sprawiły, że amerykańskie lotnictwo zaatakowało oddziały Armii Czerwonej. Rozgorzała niewielka, ale krwawa bitwa pomiędzy sojusznikami – bitwa zwiastująca napięcie, w którym Europa miała żyć przez ponad czterdzieści kolejnych lat. 82. Grupa Myśliwska Historia 82. Grupy Myśliwskiej sięga lutego 1942 roku. Powołano ją do życia na Harding Field w Luizjanie jako grupę pościgową złożoną z trzech eskadr pościgowych (95., 96. i 97.) i niemal od razu podjęto decyzję o przeszkoleniu jej pilotów na dwusilnikowych myśliwcach Lockheed P-38 Lightning. W maju 1942 roku 82. Grupa – już Myśliwska, bo w tym właśnie czasie USAAF zmienił klasyfikację jednostek – trafiła w okolice Los Angeles, ale już we wrześniu przyszedł rozkaz przebazowania na wschodnie wybrzeże i przygotowania się do drogi przez Atlantyk. Personel grupy trafił do Szkocji na pokładzie liniowca Queen Mary 3 października 1942 roku. Pod koniec grudnia 82. Grupa była już w Afryce Północnej i wkrótce zaczęła odnosić sukcesy w walkach z nieprzyjacielskimi myśliwcami. Po zakończeniu walk w Afryce grupa wzięła udział w inwazji na Sycylię, a we wrześniu 1943 roku – w lądowaniach pod Salerno w ramach operacji „Avalanche”. 11 stycznia 1944 roku 82. Grupa trafiła do swojej ostatniej bazy w toku drugiej wojny światowej – Vincenzo pod Foggią, w południowo-wschodnich Włoszech. Stamtąd wykonywała głównie loty na eskortę wypraw bombowych zmierzających nad Rumunię, Bułgarię i Jugosławię. Z biegiem miesięcy grupę coraz częściej przydzielano do atakowania celów naziemnych. Od sierpnia wysyłano ją także na pomoc Armii Czerwonej na Bałkanach i na Węgrzech oraz partyzantom w Jugosławii. Niedługo potem na czele 82. Grupy stanął doświadczony trzydziestodwuletni pułkownik Clarence T. „Curly” Edwinson, w młodości pierwszorzędny futbolista na szczeblu uczelnianym. W 1936 roku Edwinson uzyskał uprawnienia pilota. Po wybuchu drugiej wojny światowej trafił do Wielkiej Brytanii, gdzie był obserwatorem analizującym zmagania RAF-u z Luftwaffe. Po ataku na Pearl Harbor wrócił do Stanów, w pewnym momencie trafił nawet na Alaskę, ale później dostał przydział do Europy i w sierpniu 1944 roku został dowódcą 82. Grupy w składzie Piętnastej Armii Powietrznej. Przed opisywanymi tu wydarzeniami odbył dwadzieścia sześć lotów bojowych na czele 82. Grupy. Bitwa nad Niszem W pierwszych dniach listopada 1944 roku Armia Czerwona walczyła w okolicach miasta Nisz w południowo-wschodniej Jugosławii (dziś w południowej Serbii), około pięćdziesięciu kilometrów od granicy z Bułgarią, i kierowała się na Paraćin, tak aby zbliżyć się do Belgradu. Rosjanie chętnie korzystali z amerykańskiego wsparcia lotniczego. 82. Grupa wykonała pierwszy lot w tym charakterze 6 listopada. Skutek był tak dobry, że Rosjanie zażyczyli sobie powtórki nazajutrz, i to na większą skalę. Amerykanie delegowali wobec tego dwie grupy: 82. i 1., łącznie 124 Lightningi, które ruszyły nad Jugosławię eskadra za eskadrą. Edwinson prowadził dwie eskadry. Krótko przed godziną w pobliżu Nisza jego lotnicy ruszyli do ataku na pociągi, a następnie kolumnę ciężarówek jadącą przez dolinę. Tam odezwała się obrona przeciwlotnicza, ale Lightningi bez problemu wgryzły się w obrane cele. Wtem piloci, którzy pozostali wyżej, aby zapewnić kolegom osłonę, zameldowali o jednosilnikowych myśliwcach startujących z lotniska w Niszu. Amerykanie zrezygnowali z ostrzeliwania celów naziemnych i ruszyli w górę, aby przyjąć bój w powietrzu z – jak sądzili – niemieckimi Messerschmittami Bf 109. Jeden z „Niemców” szybko i najwyraźniej z dużą wprawą wsiadł na ogon P-38L (numer 44-24035) Phila Brewera. Na pomoc ruszył mu porucznik Kenneth Katschke, ale było już za późno. Maszyna runęła na ziemię, grzebiąc Brewera w spalonym wraku. Katschke mógł jedynie pomścić kolegę. Odmierzył poprawkę, wcisnął spust i „Messerschmitt” spadł korkociągiem na ziemię. Dzięki temu Katschke mógł się przyjrzeć jego oznaczeniom. Zamiast czarnych krzyży na płacie lśniły czerwone gwiazdy. Amerykanie walczyli z sowieckimi Jakami-3 należącymi do 659. Pułku Lotnictwa Myśliwskiego. Jak-3 W amerykańskich radiach rozbrzmiało ostrzeżenie. Zaraz potem rozległy się kolejne. Piloci Lightningów nie mieli już wątpliwości, z kim walczą. Rosjanie też zaczęli się orientować, co zaszło. Niektórzy piloci po obu stronach zaczęli przechylać samoloty ze skrzydła na skrzydło, co znaczy: „nie strzelać” (a także dawało innym lotnikom sposobność, aby lepiej się przyjrzeć oznaczeniom na skrzydłach), ale część Rosjan wciąż zachowywała się agresywnie. Jeden Jak wziął na cel samego Edwinsona, ale odleciał, ciągnąc za sobą smugę dymu, kiedy dostał się pod ostrzał innego Lightninga. Porucznik Sid Coulson na P-38J (numer 43-28662) nie miał tyle szczęścia. Jego myśliwiec, poszarpany celną serią, runął na ziemię z pilotem wciąż w kabinie. Wreszcie Edwinson zbliżył się do prowadzącego formacji sowieckiej, 21-letniego asa (czterdzieści sześć zwycięstw do końca wojny) kapitana Aleksandra Kołdunowa. Obaj pomachali skrzydłami. Udało się zażegnać chaos, bitwa nad Niszem dobiegła końca. Według większości źródeł Amerykanie stracili trzy Lightningi. Oprócz dwóch, które padły ofiarą Jaków, jednego strąciła obrona przeciwlotnicza; był to P-38L (numer 44-24392) Charlesa Kinga, który lądował awaryjnie z dwoma płonącymi silnikami opodal miasta Sjenica. Z kolei Rosjanie stracili w powietrzu trzy lub cztery Jaki-3 (i dwóch zabitych pilotów). Amerykanie jeszcze nie wiedzieli, że w prawdziwe tarapaty dyplomatyczne wpakowali się, atakując ciężarówki. Zbrodnia i kara Po powrocie do Vincenzo zaczęło się gorączkowe ustalenie przyczyn. Wkrótce wyszło na jaw, że wszystko zaczęło się od błędu w nawigacji. Lightningi, owszem, miały poszukać celów w pewnej dolinie opodal Nisza. Problem w tym, że dolina, którą wskazano lotnikom podczas odprawy, leżała w odległości kilkudziesięciu kilometrów od tej, w której zaatakowali ciężarówki. Aleksandr Kołdunow Na ziemi Rosjanie stracili około dwudziestu pojazdów, ale co ważniejsze, wśród około trzydziestu ofiar śmiertelnych znalazł się generał Grigorij Pietrowicz Kotow, dowódca 6. Gwardyjskiego Korpusu Strzelców. Kotow ostatnio wykazał się talentem dowódczym podczas operacji jasko-kiszyniowskiej, uchodził za oficera zarówno utalentowanego, jak i dobrze ustosunkowanego politycznie. Łatwo zgadnąć, że wybuchł skandal na linii Moskwa–Waszyngton, trzymano go jednak za kulisami, aby nie dawać propagandystom Trzeciej Rzeszy kolejnej okazji do prorokowania rozłamu koalicji antyniemieckiej. Mimo wszystko Rosjanie domagali się rozstrzelania oficera odpowiedzialnego za pomyłkę, co nie wchodziło w grę, kiedy wina pułkownika była bezdyskusyjnie nieumyślna. W toku dochodzenia jako podstawową przyczynę zdarzenia wskazano błędne odczytanie mapy i błędne rozpoznanie punktów orientacyjnych. Poza tym Amerykanie po prostu nie spodziewali się, że Armia Czerwona będzie już tak blisko Belgradu. Aby ułagodzić gniew niewygodnego sojusznika, Edwinsona odwołano ze służby na froncie i przeniesiono do Stanów Zjednoczonych, poza tym jednak bitwa nad Niszem nie wpłynęła negatywnie na jego karierę. Nie wiadomo niestety, czy Sowieci przeprowadzili jakiekolwiek dochodzenie. Krążyły pogłoski, że rozstrzelano pilotów Jaków, którzy strącili amerykańskie samoloty, ale tę wersję wydarzeń należy zaliczyć do bajek. W ostatecznym rozrachunku bitwa nad Niszem to skutek pomyłki po obu stronach barykady. Amerykanie sądzili, że walczą z Niemcami, Rosjanie – również. Lightningi wzięto z pewnością za rozpoznawcze Focke-Wulfy Fw 189, również dwusilnikowe maszyny w układzie dwubelkowym. Starzy znajomi Kilka lat później historia dopisała nietypowy epilog stosunków edwinsonowsko-sowieckich. Kiedy w 1948 roku Sowieci zaczęli blokować dostęp do Berlina, generał Lucius D. Clay zwrócił się do generała broni Curtisa LeMaya z prośbą o zaopatrywanie miasta drogą lotniczą, głównie w węgiel. LeMay czym prędzej zaczął organizować dostawy, ale obawiał się, że Sowieci będą próbowali zestrzeliwać transportowe C-47. Postanowił więc zapewnić im osłonę lotniczą. W tym celu zwrócił się do dowódcy 27. Grupy Myśliwskiej – niejakiego pułkownika Edwinsona. Curly Edwinson w latach 50. Na szczęście Moskwa uznała, że nie warto wszczynać wojny w tym momencie. Tak zwany mały most powietrzny działał bez przeszkód i stał się dobrym przetarciem przed organizacją „dużego” mostu w drugiej połowie czerwca. Sowieckie myśliwce wprawdzie naprzykrzały się amerykańskim samolotom transportowym, ale nie dochodziło do jawnych ataków, toteż Thunderboltów Edwinsona nie poderwano do walki. Ostatecznie Edwinson przeszedł w stan spoczynku w 1961 roku w stopniu generała brygady. Ostatni etap kariery spędził w Dowództwie Kontynentalnej Obrony Powietrznej (CONAD). Zmarł dwadzieścia cztery lata później. Aleksandr Kołdunow, który był wówczas dowódcą 866. Pułku i miał jedynie tymczasowy przydział do 659. Pułku, wspiął się jeszcze wyżej, na dobrą sprawę w tej samej profesji co Edwinson – w latach 70. dosłużył się stanowiska naczelnego dowódcy Wojsk Obrony Przeciwlotniczej Kraju i stopnia głównego marszałka lotnictwa. Zasiadał też w Komitecie Centralnym KPZR w ostatnich latach jej istnienia. Zobacz też: Messerschmitty z Rafwaffe. Tajna broń Churchilla Bibliografia Steve Blake, P-38 Lightning Aces of the 82nd Fighter Group, Osprey 2012. Aleksander A. Maslov, Fallen Soviet Generals: Soviet General Officers Killed in Battle, 1941-1945, Routledge, 2016. Barrett Tillman, Forgotten Fifteenth: The Daring Airmen Who Crippled Hitler’s War Machine, Regnery History, 2014. Barrett Tillman, LeMay: A Biography, St. Martin’s Press, 2015. Honor Roll 82nd Fighter Group 1942- Sep 45, dostęp: 30 czerwca 2019. United States Army Air Forces